Moet de overheid de krant redden? Bron:persclubxl.nl
Researchdossier
Omschrijving onderwerp
Overheidssteun voor de Nederlandse dagbladsector is al jarenlang een actueel discussiepunt. Verschillende (recente) onderzoeken laten zien dat de Nederlandse dagbladsector in zwaar weer verkeert. Dagbladen hebben te maken met dalende oplages en advertentie-inkomsten en de doelgroep krantenlezers vergrijst. Het negatieve toekomstperspectief dat in de onderzoeken wordt geschetst, zorgt voor grote discussie in de krantenwereld. Dagbladen spelen nog altijd een belangrijke rol binnen de Nederlandse samenleving, waardoor de vraag ontstaat of de overheid moet inspringen om de dagbladen van haar dreigende ondergang te redden. Er zijn maar weinig hoofdredacteuren die openstaan voor overheidssteun, maar uiteraard zijn er ook voorstanders in het werkveld te vinden. Ik wil met mijn onderzoek naar voren brengen welke voor- en tegenargumenten worden gegeven omtrent overheidssteun aan dagbladen. Daarbij wil ik met het onderzoek aantonen dat er verschillende manieren zijn om de dagbladsector te stimuleren. Het geven van een zak geld is namelijk niet de enige methode.
Actuele aanleiding
Hoewel de overheid zich altijd redelijk afzijdig heeft gehouden rondom het stimuleren van dagbladen, begint nu ook de politiek zich zorgen te maken over de moeilijke positie waarin de krantensector verkeert. Op verzoek van staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) in 2014 gekeken naar de stand van de journalistiek in Nederland. De RMO wilde met het onderzoek onder andere een antwoord vinden op de vraag of de overheid de journalistiek op een andere manier zou moeten steunen dan op dit moment het geval is. Naar aanleiding van het rapport is de discussie rondom overheidssteun voor dagbladen weer aangewakkerd. Zo werd in februari dit jaar een debat gehouden in De Balie waarbij het onderwerp breed werd uitgemeten op basis van het rapport van de RMO.
Daarbij worden op verschillende journalistieke websites (De Nieuwe Reporter, Villamedia, J-lab etc.) regelmatig artikelen gepubliceerd waarin voor- en tegenstanders aandacht besteden aan overheidssteun voor kranten. Het onderwerp houdt de overheid en het journalistieke werkveld dus wel degelijk bezig.
Onderzoeksvraag
Mijn onderzoeksvraag luidt als volgt:
– Wat zijn de voor- en nadelen van overheidssteun voor de Nederlandse dagbladsector?
Definitie belangrijke begrippen
– Overheidssteun: Kan ook worden omschreven als het geven van een impuls. Bij het steunen van de dagbladsector wordt vaak gedacht aan financiële stimulatie, maar er zijn ook andere manieren om te stimuleren. Deze manieren worden in het uiteindelijke artikel omschreven. De overheid stimuleert de Nederlandse media op dit moment vanuit drie fondsen, namelijk het Mediafonds, het CoBo-fonds en het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek*. Het plan is er om het Mediafonds in 2017 op te heffen, maar vooralsnog blijft dit instituut voortbestaan.
*In juli 2014 veranderde de naam van Stimuleringsfonds voor de Pers in Stimuleringsfond voor de Journalistiek
– Nederlandse dagbladsector: Hiermee worden zowel landelijke als regionale dagbladen bedoeld. Bij beide mediums is een daling in oplages en advertentie-inkomsten waar te nemen, maar bij regionale dagbladen verloopt de daling een stuk sneller.
Kort verslag
Voor mijn onderzoek heb ik specifiek naar een onderwerp gezocht dat zowel actueel als controversieel is. Naar aanleiding van de lijst met onderwerpen die vanuit school is opgesteld, kwam ik al snel uit bij het onderwerp ‘overheidssteun voor dagbladen’. Er zijn veel verschillende meningen te vinden over dit onderwerp, maar er is ook genoeg wetenschappelijke content over het onderwerp beschikbaar. Daarbij ben ik als freelancer werkzaam bij een regionaal dagblad, waardoor mijn interesse naar de toekomst van de dagbladsector groot is. De keuze om voor dit onderwerp te kiezen was dus snel gemaakt.
Vervolgens ben ik mijn research gaan uitbreiden. Allereerst heb ik gekeken naar hoe de dagbladsector zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Uit het onderzoek ‘30 jaar kranten in Nederland: consolidatie en monopolievorming’ (Piet Bakker, 2013), werd duidelijk dat de eerste klappen vallen na het jaar 2000. Dan verovert het internet ons medialandschap en zie je dat de daling in het aantal betaalde oplages wordt ingezet. In 2000 stond de teller op 4.446.000 betaalde oplages en in 2012 daalt dit aantal naar 2.962.000. Daarbij is in het onderzoek een daling te zien in het aantal krantenlezers. Ook verschuift de samenstelling van de lezerskring, deze vergrijst.
In 2009 deed de Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers, ofwel Commissie Brinkman, in opdracht van de minister van OCW Ronald Plasterk al eens onderzoek naar de innovatiemogelijkheden voor de pers. Het was ook de overheid niet ontgaan dat het medialandschap in een rap tempo veranderde, ten nadele van de traditionele media. In het uiteindelijke rapport ‘De Volgende Editie’ is te lezen dat het internet en de economische crisis er beide voor hebben gezorgd dat onder andere kranten in een moeilijke positie terecht zijn gekomen. In het rapport worden adviezen gegeven die de overheid kan hanteren om de dagbladsector te stimuleren.
Na het verschijnen van het rapport stelde de overheid via het Stimuleringsfonds voor de Pers een bedrag van acht miljoen euro beschikbaar om de dagbladsector te stimuleren. In het wetenschappelijke boek ‘State Aid For Newspapers: Theories, Cases, Actions’ (Paul Murschetz 2013) wordt aangegeven dat de overheid zich op deze manier zo onafhankelijk mogelijk wil opstellen ten opzichte van de dagbladjournalistiek. En dat is de positie die de overheid tot op de dag van vandaag inneemt. Dit aspect wordt in het uiteindelijke artikel verder uitgewerkt.
In 2014 gaf de overheid opnieuw opdracht om onderzoek te doen naar het veranderde medialandschap in Nederland. Zodoende heeft de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) in 2014 een half jaar gekeken naar de stand van de journalistiek in Nederland. In het onderzoek is vooral ingegaan op de vraag op wat voor manier de overheid de journalistiek zou moeten steunen. Volgens verschillende critici staan er weinig concrete adviezen in het rapport beschreven, waardoor de overheid geen steek verder komt. Het is dus de vraag of de overheid iets gaat doen met de uitkomsten van het rapport.
Ook in het buitenland hebben dagbladen het zwaar. Overheden hebben in ieder land een eigen manier om de dagbladsector te stimuleren. Daar wordt in de Nederlandse adviesrapporten die in het verleden zijn uitgekomen weinig over gezegd. Feit is dat er veel verschillende manieren zijn om dagbladen te stimuleren en dat daar door de Nederlandse overheid weinig naar gekeken wordt. Maar niet iedereen is fan van overheidssteun voor de dagbladsector. Sommige journalisten zweren bij overheidssteun voor de dagbladsector, omdat het medium nog een zeer belangrijke functie binnen de samenleving vervult: waakhond van de democratie. Vooral op regionaal gebied is deze functie zeer belangrijk. Tegenstanders zien juist niets in overheidssteun en beweren dat de onafhankelijkheid van kranten op die manier in het geding komt.
Uiteindelijk wil ik in mijn productie ingaan op de voor- en tegenargumenten die worden gegeven op de vraag hoe de overheid zich moet opstellen in het veranderde medialandschap in Nederland. Op die manier wordt het onderwerp van meerdere kanten belicht en kan de lezer uiteindelijk zelf kiezen of hij voor- of tegenstander van overheidssteun voor dagbladen is.
De productie is via de volgende subvragen opgebouwd:
– Hoe is het op dit moment gesteld met de Nederlandse dagbladsector?
– Hoe ziet het huidige mediabeleid van de overheid eruit ten opzichte van de dagbladsector?
– Op welke manieren kan een overheid de dagbladsector stimuleren?
Via deze subvragen wordt uiteindelijk de onderzoeksvraag beantwoord:
– Wat zijn de voor- en nadelen van overheidssteun voor de Nederlandse dagbladsector?
Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden wordt gesproken met Bart Brouwers, Tony van der Meulen en Alexander Pleijter. Zij hebben veel onderzoek gedaan naar dit thema of een uitgesproken mening over het onderwerp. Pleijter wordt niet geciteerd in het artikel, maar zijn informatie is wel in de productie verwerkt.Daarbij wordt aanvullende informatie gebruikt uit het boek ‘State Aid for Newspapers’ en overige journalistieke/wetenschappelijke geschreven bronnen.
Bronnenlijst
Mondelinge bronnen
-Brouwers, Bart. Heeft verschillende journalistieke functies bekleed en schreef het boek ‘Na de deadline’ (2013). Hij is voorstander van overheidssteun voor dagbladen.
Telefoonnummer Brouwers: 06-41410090, e-mail: brewbart@gmail.com
Gesproken op: 13-03-2015
Belangrijk omdat: Brouwers heeft voor zijn boek ‘Na de deadline’ (2013) veel onderzoek gedaan naar overheidssteun voor de dagbladsector. Hij heeft een duidelijke mening over deze kwestie en kan deze goed beargumenteren.
-Van der Meulen, Tony. Is onder andere lange tijd hoofdredacteur geweest van het Brabants Dagblad en schreef het boek ‘Storm in de Media’. Hij was eerst pessimistisch over overheidssteun voor dagbladen, maar heeft zijn mening bijgesteld.
Telefoonnummer Van Der Meulen: 06-47048703, e-mail: tonyschrijft@xs4all.nl
Gesproken op: 16-03-2015
Belangrijk omdat: Van der Meulen heeft jarenlange ervaring binnen de journalistiek. Hoewel hij is gestopt als hoofdredacteur bij het Brabants Dagblad, volgt hij de journalistieke ontwikkelingen op de voet.
-Pleijter, Alexander. Is hoofdredacteur van de Nieuwe Reporter en heeft een duidelijke visie over de toekomst van de dagbladen en de rol van de overheid ten opzichte van de media. Hij vindt dat de overheid de transitie naar internet moeilijk maakt vanwege het verschil in btw-tarieven.
E-mail: a.pleijter@gmail.com
Gesproken op: 16-03-2015
Belangrijk omdat: Pleijter volgt de journalistiek op de voet en staat in contact met alle belangrijke personen binnen de journalistiek. Daarbij beheert hij zijn eigen blog waarop hij schrijft over de toekomst van de journalistiek.
Wetenschappelijke bronnen
-Mediamonitor (2005-2013). Trends 2005 t/m 2013.
http://www.mediamonitor.nl/trends/2008-2/
Commissariaat voor de media.
Geraadpleegd op: 06-02-2015
Belangrijk omdat: Aan de hand van deze wetenschappelijke bron heb ik kunnen ontdekken hoe de media zich de laatste jaren heeft ontwikkeld. Zo heb ik kunnen lezen wat voor effect het internet en de economische crisis heeft gehad op de journalistiek.
-Commissie Brinkman (2009). De Volgende Editie.
http://www.commissiebrinkman.nl/rapport-downloaden-pdf/
Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers.
Geraadpleegd op: 08-02-2015
Belangrijk omdat: Dit onderzoek vormt een soort basis voor de onderzoeken die op dit moment worden gedaan naar de stand van de journalistiek in Nederland. Het is dus zaak om te weten welke punten in dit adviesrapport belangrijk zijn, omdat die nu nog een uitwerking hebben binnen het huidige mediabeleid.
-Bakker, Piet (2013). 30 Jaar kranten in Nederland: consolidatie en monopolievorming.
http://www.mediamonitor.nl/gastauteurs/piet-bakker-2013/
Commissariaat voor de media.
Geraadpleegd op: 06-02-2015
Belangrijk omdat: Het onderzoek van Piet Bakker laat heel duidelijk zien wat voor invloed het internet en de economische crisis op de dagbladsector heeft gehad. Aan de hand van duidelijke tabellen is in een oogopslag te zien hoe het met de dagbladsector is gesteld. Ook doet Bakker in het onderzoek een voorspelling, zodat ik ook een idee heb over de toekomst van het medium.
-Baarsma, Barbara, Van Der Noll, Rob, Rougoor, Ward (2013). Nieuws en markt.
http://www.seo.nl/uploads/media/2013-53_Nieuws_en_markt_02.pdf
SEO Economische Onderzoek.
Geraadpleegd op: 06-02-2015
Belangrijk omdat: In dit onderzoek worden de functies van dagbladen zeer helder omschreven. Je kan als overheid wel een medium gaan steunen, maar dan moet je wel weten hoe belangrijk zo’n medium is binnen de huidige samenleving. Dit onderzoek maakt dat punt duidelijk.
-Raad Maatschappelijke Ontwikkeling (11-2014). Meerstemmigheid laten klinken. Den Haag.
http://www.adviesorgaan-rmo.nl/Publicaties/Adviezen/Meerstemmigheid_laten_klinken_november_2014
RMO.
Geraadpleegd op: 06-02-2015
Belangrijk omdat: Dit is het meest recente adviesrapport dat er te vinden. Het rapport maakt duidelijk wat de stand van de journalistiek in Nederland momenteel is en wat voor rol de overheid moet spelen in het stimuleren van de media. Dat zijn tevens de punten die ik in mijn productie naar voren laat komen.
Webpagina’s
-Donker, Birgit (08-04-2009). De krant heeft geen overheidsgeld nodig.
http://vorige.nrc.nl/article2206254.ece
NRC.nl
Geraadpleegd op: 12-02-2015
Belangrijk omdat: In dit stuk worden argumenten gegeven die aangeven dat kranten geen steun nodig hebben. Het is voor mij belangrijk om beide kanten van het verhaal te kennen, zodat ik die ook kan belichten in mijn uiteindelijke productie.
-NVJ (28-02-2012). “Relevante journalistiek is arbeidsintensief”
https://www.nvj.nl/index.php/nieuws/relevante-journalistiek-is-arbeidsintensief
Nederlandse Vereniging van Journalisten.
Geraadpleegd op: 12-02-2015
Belangrijk omdat: In dit artikel wordt vermeld op wat voor manieren de overheid zou kunnen worden ingezet om dagbladen te stimuleren. Er worden daarbij ook voorbeelden uit het buitenland besproken, een aspect die ik ook in mijn productie gebruik.
-Aalberts, Chris (31-12-2014). Vijf politieke kwesties uit 2014 waar we in 2015 nog last van krijgen (5).
The Post Online.
Geraadpleegd op: 12-02-2015
Belangrijk omdat: Dit is een zeer recent verschenen artikel, waardoor nog maar eens wordt bevestigd dat dit onderwerp nog altijd actueel is. Verder wordt er ingegaan op de vraag waarom kranten het nog altijd moeilijk hebben en in hoeverre het medium overheidssteun kan verwachten.
-Drenth, Bart (10-02-2015). Er is geen reden voor overheidsbemoeienis met de journalistiek.
De Nieuwe Reporter.
Geraadpleegd op: 12-02-2015
Belangrijk omdat: Drenth is medeopsteller van het rapport dat de RMO in 2014 uitbracht. Hij geeft aan waarom er in het adviesrapport weinig concrete adviezen te vinden zijn. Dit is belangrijke voorkennis die ik nodig heb voor mijn uiteindelijke productie. Daarin wordt namelijk ook aandacht besteed aan dit adviesrapport.
-Profnews (30-05-2013). Kranten willen geen overheidssteun.
http://www.profnews.nl/1012085/kranten-willen-geen-overheidssteun
Geraadpleegd op: 13-02-2015
Belangrijk omdat: In dit artikel wordt duidelijk dat de meeste hoofdredacteuren niet zitten te wachten op overheidssteun voor de dagbladsector. Uit het artikel is op te maken dat journalisten hun werkveld als vrij beschouwen. Door overheidssteun zou die vrijheid er niet meer zijn. Het is belangrijk om het gevoel van deze journalisten te begrijpen. Het is een soort trots wat de hoofdredacteuren hebben.
-Bruning, Thomas (18-02-2015). De overheid kan de journalistiek wel degelijk helpen.
https://www.villamedia.nl/opinie/bericht/de-overheid-kan-de-journalistiek-wel-degelijk-helpen
Villamedia.
Geraadpleegd op: 28-02-2015
Belangrijk omdat: Villamedia is een belangrijk medium binnen de journalistiek. Dit recente artikel geeft aan op welke manieren de overheid kan inspringen om de journalistiek te helpen. Op die manier probeer ik mij in alle mogelijke argumentatie in te lezen.
-Brouwers, Bart (23-09-2013). Journalistiek is een overheidszorg.
http://dodebomen.nl/2013/09/23/journalistiek-is-een-overheidszorg/
Dode Bomen.
Geraadpleegd op: 28-02-2015
Belangrijk omdat: Brouwers kan goed uitleggen waarom de dagbladsector gestimuleerd moet worden door de overheid. Daarnaast geeft hij ook de tegenargumenten die hij op zijn manier weet te verwerpen. Op die manier wordt de lezer met beide kanten van het verhaal geconfronteerd en dat is belangrijk voor mijn research.
-Brouwers, Bart (24-09-2014). Naar een zorgzame journalistiek.
http://dodebomen.nl/2014/09/24/naar-een-zorgzame-journalistiek/#more-4243
Dode Bomen.
Geraadpleegd op: 28-02-2015
Belangrijk omdat: Dezelfde reden als hierboven genoemd.
-Van Dijk, Marc (06-05-2009). Moeten kranten staatssteun krijgen?
Trouw.
Geraadpleegd op: 01-03-2015
Belangrijk omdat: In dit artikel heeft een voor- en een tegenstander een discussie over staatssteun voor kranten. Het is mooi om te zien hoe de twee op elkaar reageren, zodat het niet een opsomming wordt van meningen.
-Bakker, Piet (16-06-2009). Het spook van de staatssteun; van 0-tarief tot innovatiepotje.
http://www.denieuwereporter.nl/2009/06/het-spook-van-de-staatssteun-van-0-tarief-tot-innovatiepotje/
De Nieuwe Reporter
Geraadpleegd op: 01-03-2015
Belangrijk omdat: In dit artikel wordt verwezen naar verschillende manieren om de dagbladsector te stimuleren. Het viel mij op dat overheden in Europa zich nogal bemoeien met de journalistiek in hun land. En daarbij viel het mij ook op dat er ontzettend veel verschillende manieren bestaan om de dagbladen een impuls te geven. Deze informatie is zeer belangrijk voor een van mijn subvragen in de productie.
-Financieel Dagblad (12-02-2015). Stimuleringsfonds luidt noodklok over staat lokale journalistiek.
Geraadpleegd op: 01-03-2015
Belangrijk omdat: Dit artikel gaat over een recent onderzoek dat is gedaan door het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. In het onderzoek, en het artikel, komt naar voren dat het erg slecht gesteld is met de regionale dagbladen. Belangrijke voorkennis voor mijn onderzoek naar de dagbladsector.
-Van Kerkhoven, Marco (30-10-2013). Mediasubsidies en het ‘tuchtigend’ effect op bestuurders.
http://www.journalismlab.nl/2013/10/pleidooi-voor-meer-tuchtiging-van-bestuurders-1226/
J-Lab.
Geraadpleegd op: 01-03-2015
Belangrijk omdat: Dit artikel gaat in op de onderzoeksresultaten van het ‘SEO Economische Onderzoek’ uit 2013. Dit onderzoek behandel ik ook in mijn uiteindelijke productie. In het artikel komt de kern van het onderzoek naar voren, waardoor het voor mij makkelijker is om door het onderzoek te spitten.
Documenten
-Van Der Laan, Medy C, De Graaf, Th. C., Ross- Van Dorp, C.I.J.M., OCW (12-07-2014). Kabinetsreactie op adviezen RMO en ROB over politiek en media. Den Haag.
Geraadpleegd op: 06-02-2015
Belangrijk omdat: In dit document is te lezen hoe de reactie is op het rapport dat de RMO heeft uitgebracht. Aan de hand van deze informatie kan ik vaststellen dat er niet veel nieuwe ontwikkelingen zijn vastgesteld door het RMO. Het overheidsbeleid zal daardoor geen andere wending krijgen. En dat is toch wel opvallend te noemen.
-Dekker, Sander, Staatssecretaris Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (19-11-2013). Kamerbrief over pers en journalistiek. Den Haag.
Rijksoverheid.
Geraadpleegd op: 28-02-2015
Belangrijk omdat: Deze kamerbrief vertelt mij meer over het beleid dat de overheid voert met betrekking tot het stimuleren van de media. Op die manier ben ik erachter gekomen dat de overheid een bepaalde omgeving creëert waarin het makkelijker wordt om als medium te innoveren. Deze informatie is zeer belangrijk voor mijn uiteindelijke productie.
-Auditdienst Rijksoverheid (12-11-2014). Beleidsdoorlichting mediabeleid 2010-2013. Den Haag.
Rijksoverheid.
Geraadpleegd op: 28-02-2015
Belangrijk omdat: Dit rapport geeft mij nogmaals meer inzicht in het mediabeleid in Nederland.
Boeken
-Murschetz, Paul (2013). State Aid For Newspapers; Theories, Cases, Actions. Berlin Heidelberg.
Geraadpleegd op: 12-02-2015
Belangrijk omdat: In dit boek wordt informatie gegeven over welke positie de Nederlandse overheid heeft ten opzichte van de media en hoe dit zo is gekomen. Daarbij geeft het boek onderzoeken aan die belangrijk zijn voor het huidige mediabeleid in Nederland. Denk hierbij aan de Commissie Brinkman.
Kritische reflectie
Het gekozen onderwerp is zowel actueel als controversieel. Daarbij is er voldoende
wetenschappelijke content verwerkt in de productie, waardoor de gewenste diepgang aanwezig is. Om het artikel iets meer lucht te geven, is gebruik gemaakt van twee gesproken bronnen. Deze gesproken bronnen komen vooral tijdens de conclusie aan het woord, zodat de lezer eerst aan de hand van wetenschappelijke content op de hoogte is gebracht van de nodige informatie.
Ik heb ervoor gekozen een afgebakende onderzoeksvraag te kiezen, om het verhaal voor de lezer en mijzelf duidelijk te houden. De bijbehorende subvragen laten een duidelijke opbouw in het artikel zien, waardoor de uiteindelijke onderzoeksvraag goed kan worden beantwoord. Deze onderzoeksvraag licht het onderwerp van verschillende kanten toe, waardoor de lezer zelf een mening kan vormen.
Het is moeilijk om een compleet verhaal te vertellen in 1200 woorden. Ik heb geprobeerd de meest essentiële informatie te verwerken, maar had nog veel meer kunnen vertellen. Daarbij had ik nog meer gesproken bronnen in mijn productie kunnen verwerken, maar hier was niet de gewenste ruimte voor.